Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Krynkach
Świątynię pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny wzniesiono w 1727 roku. Należy zaznaczyć, że w XIV wieku w Krynkach funkcjonował drewniany kościół zbudowany z modrzewia. Prawdopodobnie jego fundatorem był biskup Bodzanta w roku 1353. Wtedy wieś należała do krakowskich biskupów. Ze względu na zły stan techniczny modrzewiowy kościółek został rozebrany, a w roku 1724 rozpoczęto budowę nowego, tym razem murowanego obiektu, dobudowując go do istniejącej tu już od roku 1694 murowanej kaplicy. Fundatorem był ówczesny dzierżawca Kuźnic Brodzkich, pan Mikołaj Zacharski, pogrążony w żałobie po śmierci żony i zmarłej kilka dni po niej córki. Konsekracji dokonał cztery lata po zakończeniu budowy krakowski sufragan Michał Kunicki. Kościół wybudowany został w stylu barokowym. Składa się z trójprzęsłowej nawy, po której bokach stoją dwie kaplice oraz z węższego od nawy, prostokątnego, dwuprzęsłowego prezbiterium. Przy prezbiterium od północy znajduje się zakrystia, a od południa skarbczyk. Kompozycję brył uzupełnia kruchta dostawiona od południa do nawy. Kościół wymurowany został z miejscowego kamienia (drobnoziarnisty, tzw. „płaczący” piaskowiec), a mury mają grubość "na pięć łokci". Dach z więźbą trójstorczykową zwieńczony jest barokową wieżyczką na sygnaturkę.
Kościół parafilny w Krynkach, znajdująca się obok drewniana brama oraz otoczenie w granicach ogrodzenia zostały wpisane do rejestru zabytków decyzją z 1956 roku.
Drewniana brama z dwiema dzwonnicami
Gontem kryta, drewniana brama i dwie dzwonnice znajdują się przed kościołem parafialnym w Krynkach. Wybudowana została w 1779 r. w stylu barokowym. Ciesielka jest oryginalna, a niektóre elementy pochodzą z pierwotnego, XIV-wiecznego kościoła. Mieści się tu dzwon z 1581 roku, a samą bramę ozdabiają rzeźbione w drewnie ornamenty. Głównym budulcem jest drewno modrzewiowe. Dwie dzwonnice o prostopadłościennych trzonach, szalowane były „w jodełkę”. Każda z wież ma u podstawy kwadrat o boku 3 metrów, a wysokość trzonu do okapu wynosi 6.30 metra. W górnych partiach trzonów znajdują się otwory: niżej prostokątne z półkolistym zamknięciem, wyżej o kształcie leżącego prostokąta z poszerzeniami w kształcie półkoli. Otwory te są tylko z trzech stron – nie wykonano ich od północy, ponieważ oznaczała ona ciemność piekieł. Pomiędzy dzwonnice wmontowana została brama, nad której drzwiami, umieszczony został napis: AN.DO. 1779. Ze względu na swój unikalny kształt, jest jednym z najważniejszych zabytków tego typu w gminie oraz jednym z ważniejszych w Polsce.
Otoczenie kościoła w granicach ogrodzenia
Otoczenie kościoła w granicach ogrodzenia stanowi element Zespołu Koscioła Parafialnego w Krynkach, wpisanego do rejestru zabytków. Jest jego istotnym elementem, ponieważ znajdował się tu niegdyś cmentarz przykościelny. Obecny cmentarz parafialny datowany jest na 1815 rok. Do tego czasu, zmarłych grzebano na placu przykościelnym oraz w podziemiach kościoła. Między innymi spoczęła tam rodzina fundatorów nowego kościoła – Zacharskich. Na powstanie nowego cmentarza poza sakralną przestrzenią kościoła wpływ miał m.in. edykt króla Francji z 1776 roku. Zabraniał on grzebania zmarłych w kościołach i kaplicach, z wyjątkiem biskupów chowanych w katedrach czy też proboszczów w kościołach parafialnych. Pod koniec XVIII i w początkach XIX wśród ludzi wykształciło się przekonanie, że cmentarz mniej lub bardziej oddalony od kościoła jest taką samą przestrzenią sakralną, jaką był cmentarz przykościelny.
Wystrój i wyposażenie kościoła parafialnego w Krynkach
Do rejestru zabytków ruchomych województwa świętokrzyskiego zostały również wpisane obiekty wchodzące w skład wystoju i wyposażenia kościoła w Krynkach. Jest to zespół zabytków złożony z dzieł malarstwa, rzeźby oraz rzemiosła artystycznego, powstałych w okresie od XVI w. do początku XX w. Obiekty te są nierozerwalnie związane z historią parafii oraz samej świątyni. W chwili obecnej do zbioru należą 24 obiekty zabytkowe, a oto najciekawsze z nich:
Chrzcielnica barokowa z 1703 roku
Chrzcielnica wykonana jest z białego piaskowca. Na boku wydrążony został inicjał Marii, powiązany z krzyżem, otoczony inicjałami M I / P K, przerywająca dwa człony górnego wiersza drążonej inskrypcji: POST SVECVM /1703 + 7 br. Przeszłość chrzcielnicy związana jest z historią mieszkańców Krynek i ich udziałem w wojnie przeciwko Szwedom w czasie „potopu". Ruch wyzwoleńczy zaczął się na dobre z chwilą przybycia Stefana Czarnieckiego do regionu sandomierskiego i wydania przez niego uniwersału dla szlachty celem stawiania się u jego boku. Czarniecki po zawiązaniu konfederacji w dniu 6 i 7 lutego 1656 r. w Opatowie udał się w stronę Ostrowca i Iłży, w której był 14-go lutego. Do oddziałów Czarnieckiego zgłosiło się dużo chłopów. Dowodzeni przez oficerów Czarnieckiego chłopi odbili z rąk szwedzkich zamek w Iłży. Szwedzi zajmowali przez pewien czas Krynki. Napis na zabytkowej kamiennej chrzcielnicy przy kościele świadczy o ich pobycie.
Figura przydrożna Św. Stanisława Biskupa
Figura barokowa o cechach ludowych została posadowiona na dosyć wysokim cokole. Wykonana jest z kamienia, niegdyś otoczona również kamiennym ogrodzeniem. Przedstawia postać świętego w stroju biskupim z pastorałem. U boku Św. Stanisława przedstawiona została postać Piotrowina, który według legendy został przez niego wskrzeszony. Według niektórych podań figurka może pochodzić nawet z drugiej połowy XVI wieku. W miarę rozwijania się kultu Biskupa Męczennika zaczęto uznawać świętego za głównego patrona Polski. Szczególne znaczenie dla Polaków miał przekaz o cudownym zrośnięciu się jego ciała pociętego przez morderców. Uważano to za symbol trwałości państwa, które po rozbiciu dzielnicowym potrafiło się zjednoczyć. Jako główny patron Polski św. Stanisław znalazł poczesne miejsce w kulturze narodowej. Już w połowie XIII w., prawdopodobnie z okazji kanonizacji Świętego, Wincenty z Kielczy napisał hymn Gaude Mater Polonia (Raduj się, Matko Polsko). Pieśń przypomina zasługi Biskupa, jego męczeństwo oraz cuda, które dokonały się po jego śmierci. Autor opisał wiele legend i podań związanych z życiem świętego. Ilość tworów poświęconych życiu Biskupa, zarówno materialnych jak i niematerialnych, potwierdza uwielbienie skierowane w jego stronę.
Płyta inskrypcyjna z 1765 roku
Tablica została wydobyta podczas prac ziemnych przy kościele w Krynkach w roku 2019. To XVIII – wieczna płyta sentencyjna z piaskowca o wymiarach 0,9 m na 2,3 m, grubości 20 cm, waży około półtorej tony. Datowana jest na 5 listopada 1765 r. Płyta zawiera sentencję ogólnocmentarną, pobożnościową w języku łacińskim "Bogu najwyższemu chwała". Napis na niej wskazuje, że nie była przeznaczona dla jednej konkretnej osoby, ale prawdopodobnie umieszczono ją przed wejściem na cmentarz. Na płycie w języku polskim czytamy: „Żadna z kości Twych wiernych nie skruszy się, Panie, przy straży tu leżących daj w niebie mieszkanie”. Pod napisem znajduje się winietka charakterystyczna dla pisma XVIII-wiecznego, poniżej wieniec laurowy z dekoracją kwiatową i wstęgą zawiązaną w kokardę, jak również czaszka oraz kości piszczelowe. Płyta to także przykład wykorzystywanego w tym terenie budulca - piaskowiec, z którego jest wykonana w całości. Prawdopodobnie pochodzi z łomów w Krynkach lub Nietulisku. Płyta została poddana kompleksowej konserwacji tuż po wydobyciu. Uzupełniono ubytki, została oczyszczona i odgrzybiona.
Pozostałe zabytkowe elementy wyposażenia i wystroju kościoła parafialnego w Krynkach
