Pozostałości układu wodnego w Brodach
Zabytkowy przepust oraz tama, tworzące pozostałości układu wodnego, należą do pozostałości zespołu przemysłowo-urbanistycznego dawnej walcowni i pudlingarni w Brodach. Zostały one ujęte w rejestrze zabytków decyzją z 1956 roku. Ten kamienny jaz na rzece Kamiennej zbudowany został w 1840 r. w stylu klasycystycznym. Spiętrzał niegdyś wody rzeki Kamiennej napędzające urządzenia walcowni i pudlingarni (zakładu hutniczego) w Brodach. Obiekt ten jest dobrze znaną "wizytówką" naszej gminy. Zachowany do dziś fragment zabytkowej tamy przypomina o wielkim budowniczym Staropolskiego Okręgu Przemysłowego - księdzu Stanisławie Staszicu. W 1816 r. został on Generalnym Dyrektorem Przemysłu i Kunsztów w Królestwie Kongresowym. Staszic opracował długofalowy plan rozbudowy górnictwa, hutnictwa i przemysłu metalowego, w którym zamierzał wybudować ciągły zakład fabryk żelaznych, położony wzdłuż źródła energii - rzeki Kamiennej. Plan ten udoskonalił Ksawery Drucki - Lubecki. W celu wykorzystania energii spadku wód wybudowano tamę z siedmioprzęsłowym przelewem, regulującym poziom wody w zalewie. Pierwotny przelew był wbudowany w zaporę ziemną długości 350 m i stanowił jaz ulgowy układu wodnego obsługującego pudlingarnię i walcownię. Stawidła wykonał przedsiębiorca murarski Franciszek Schramm. Zaprawy stosowane przez niego (poniżej lustra wody), odpowiadały recepturze wypróbowanej przy budowie Kanału Burgundzkiego. Wyjątkowe w tej budowli są także kamienne, estetycznie wykończone sklepienia arkad, ponieważ na ogół nad jazem budowano drewniany pomost. Jego część, która nie została zniszczona przez powódź w 1903 r., można oglądać do dziś. Zrekonstruowany został (z zachowaniem oryginalnych wymiarów i konstrukcji, przy użyciu ciosów kamiennych dawnej budowli) w czasie budowy nowej zapory w latach 60-tych XX wieku. Przelew stanowi świadectwo wysokiego poziomu myśli technicznej początku XIX w. Zachowany jest w świetnym stanie architektonicznym i malowniczo wkomponowany we współczesną tamę. Mimo, że nie pełni już swojej poprzedniej funkcji, stanowi obecnie atrakcję turystyczną, która jest symbolem gminy. Przelew wodny w Brodach ma unikatową wartość w skali lokalnej, w związku z czym został umieszczony w herbie Gminy Brody.
Staw na rzece Kamiennej, obecnie przekształcony w Zalew Brodzki
Fot. M. Myszka
Zalew Brodzki jest zbiornikiem retencyjnym, który jak i cała gmina leży w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej. Obiekt został włączony do gminnej ewidencji zabytków Gminy Brody. Pełni on funkcje przeciwpowodziowe i rekreacyjne. Zapora ziemna o wysokości 7,1 m ulokowana jest w miejscowości Brody. Powstała ona w 1964 roku, w 1986 została przebudowana. Zbiornik ma powierzchnię ok. 260 ha, długość 5,3 km i maksymalną głębokość 6m. Pojemność całkowita wynosi 7,3 mln m3, natomiast pojemność użytkowa 5 mln m3. Zwierciadło wody znajduje się na wysokości 195 m n.p.m. Ważne budowle przy zabiorniku powstały w początku XIX wieku. Wtedy to pracowano nad realizacją planu księdza Stanisława Staszica, który zakładał budowę „ciągłego zakładu fabryk żelaznych nad Kamienną”. Miał on stać się osią Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego. Koncepcja zakładała budowę obiektów metalurgicznych opartych na technologicznym transporcie wodnym oraz pełne energetyczne wykorzystanie rzeki. Wybudowano szereg obiektów piętrzących, który swój początek miały w Bzinie. Sam zbiornik powstał już w 1841 roku dla potrzeb istniejącej ówcześnie pudlingarni i walcowni w Brodach. Kamienna w swojej historii wiele razy pokazała swoją kapryśną naturę, o czym mogą świadczyć powodzie w 1812 i 1813 roku. Największą z nich i najbardziej katastrofalną w skutkach była tak w 1903. Fala powodziowa zniszczyła cały zakład w Brodach i większość urządzeń wodnych nad Kamienną.
