Herb Gminy Brody z napisem "Gmina Brody"
Powróć do: Zabytki

Linia kolejki wąskotorowej

Linia kolejki wąskotorowej - Starachowicka Kolej Dojazdowa

Linia kolejki wąskotorowej - przystanek Lipie

Rozwój kolei wąskotorowej na terenie Powiatu Starachowickiego nastąpił w II połowie XIX wieku, kiedy to pełniły one funkcje transportowe obsługujące okoliczne kopalnie rudy, wielkie piece i składy drewna. Obecnie między Starachowicami a Iłżą przebiega linia Starachowickiej Kolei Wąskotorowej, będąca pozostałością dawnej infrastruktury kolejowej wykorzystywanej na potrzeby ruchu towarowego i pasażerskiego. Jej początki sięgają 1948 roku, kiedy to podjęto decyzję o wytyczeniu kolei użytku publicznego o prześwicie 750 mm, zaczynającej swój bieg we wschodniej części Starachowic (Wierzbnik) i prowadzącej do Iłży. Budowę linii rozpoczęto w 1949 roku, wykorzystując przy tym istniejącą infrastrukturę przedwojennej linii Zakładów Starachowickich. Nowa kolej o długości 20,7 km oddana została do użytku w 1951 r. Dla sprawnego ruchu kolejowego za całej trasie ze Starachowic do Iłży wybudowano 21 żelbetowych przepustów prostokątnych i 4 przepusty w formie betonowej rury. W okolicach Iłży wzniesiono most żelbetowy, którym przeprowadzono tory kolejowe nad dopływem rzeki Iłżanki. Na potrzeby obsługi pasażerów w Iłży wzniesiono okazały budynek stacyjny, zaś w Starachowicach prowizoryczny budynek drewniany, który planowano przebudować w 1955 roku. W jego pobliżu, na potrzeby pracowników kolei, wybudowano budynek administracyjno – mieszkalny oraz pięciostanowiskową parowozownię. Ruch na linii obsługiwały parowozy produkcji polskiej typu Px48 i Px49. W 1958 roku na linii kursowały dwa składy pociągów, zestawione z sześciu wagonów osobowych, którymi dowożono pracowników zakładów starachowickich. Pociągami odjeżdżającymi w kierunku Iłży transportowano personel pobliskich kopalń rud żelaza oraz zakładów „Zębiec”. W latach 60. XX wieku, w związku z zamknięciem większości kopalń, nastąpił spadek zainteresowania przewozami kolejką wąskotorową. W 1976 roku składy skrócono do dwóch wagonów, a rok później ograniczono rozkład jazdy, pozostawiając tylko jeden bieg. Ostatecznie, 1 września 1986 roku linię wyłączono z dalszego użytkowania na potrzeby ruchu pasażerskiego. Krótko po tym podjęto próby wykorzystania istniejącej infrastruktury kolejowej na potrzeby turystyki jako „Retro-Expres”. Jednak w 1994 roku powzięto decyzję o zamknięciu linii. Pozostałe wagony i parowozy przekazano do Jędrzejowa na potrzeby miejscowej kolei wąskotorowej. Aby zapobiec dalszej dewastacji, w 1995 roku jej infrastrukturę wpisano do rejestru zabytków i objęto ochroną prawną. W 2000 roku rozpoczął się proces przekazywania kolejki przez Dyrekcję Kolei Dojazdowych PKP samorządom lokalnym. Trzy lata później właścicielem starachowickiej wąskotorówki został Powiat Starachowicki. Przeprowadzono wysiłkiem samorządu remonty i naprawy zabytkowej infrastruktury pozwoliły na ponowne uruchomienie linii na potrzeby turystyczne. Od 8 maja 2004 roku ruch kolejki odbywa się na dwóch odcinkach: Starachowice – Lipie oraz Iłża – Marcule. Wciąż trwają starania na odbudowę całego, wpisanego do rejestru zabytków torowiska, biegnącego od Starachowic do Iłży. Większa część linii otacza Puszcza Iłżecka. Przystanek Lipie to plac rekreacyjny z miejscami do odpoczynku – grill, ognisko, zadaszone wiaty. W maju 2004 r. przywrócony został ruch turystyczny na odcinku Starachowice Wschodnie Wąskotorowe – Lipie o długości 6 km, a od 2008 r. na odcinku Iłża – Marcule. Aktualnie do odbudowy pozostał odcinek o długości 4,98 km.  Powiat Starachowicki wspólnie z Gminą Iłża podejmuje działania zmierzające do odbudowy nieczynnych odcinków torowiska, aby połączyć trasę w całość. Przez cały ten czas pozyskiwany jest także tabor i wyposażenie niezbędne do prowadzenia ruchu.